خونین دلان

اشاره ی باخرزی به آیه یحبهم و یحبونه بیان می دارد که اولا عاشقی در جهان با عشق به خداوند آغاز شده است و عشق انسان به خداوند نتیجه ی محبتی است که او در ازل با انسان داشته است. به همین دلیل همه ی انسانها در هر حال عاشقند و هرکس به چیزی یا کسی عشق می ورزد و اختلاف آنان در معشوق هائی است که اختیار کرده اند و این ناشی از همت آنان است چه «معشوقه به قدر همت عاشق باشد»
بایزید رضی الله عنه گفت: چندین گاه پنداشتم که من او را می خواهم، خود او اول مرا خواسته بود. یحبهم پیش از یحبونه بود.
محبت به روشنی در قرآن دوسویه ذکر شده است و یک سو از خدا و سوی دگر از انسان است که یحبهم و یحبونه.
پیر هرات چنین می گوید: خورشید یحبهم بدرخشید و گل یحبونه شکفت تا جمله کائنات در ضیای آن پناه یافتند.
هیچ عاشقی جویای وصل معشوق نیست که معشوق نیز جویای او نباشد. کشش عشق دو سویه است چنان که تمام عناصر و ترکیبات کائنات دو سویه اند. همان گونه که در دل عاشق جز وجود معشوق نیست در دل معشوق نیز.

دلـبـران را دل اســـــیر بـیـــــــــــدلـان

جـمـله مـعـشـوقان شـکـار عـاشـقـان

هرکه عاشق دیدی اش معشوق دان

کو به نسبت هست هم این و هم آن

تـشــنـگـان کـز  آب جـویـنـد از جـهـان

آب هـم جــویـد بـه عـالـم تـشــنـگـان

 سید حسین ظهیر الاسلام: مراد از محبت آثار لطف اوست که بهره برگزیدگان او در اثر اعمالی است که مورد رضای خداوند است. عشق همیشه در حال تکاپو و تصعید است. وقتی محب با تلاش مراحل صعود عشق را طی کرد و به قله آن رسید، ازآنجا به بعد راه هموار است و تلاشی چون مراحل صعود ندارد.
آهنگر آهن سخت را در کوره آتش می گدازد تا نرم شود آنگاه آن را روی سندان قرار می دهد و با پتک می کوبد تاآن را به هر شکلی که می خواهد درآورد. عشق به تنهائی جایگزین این چهار است. هم آهنگر است هم آتش هم پتک هم سندان. دل را می گدازد، زنگ را می زداید، نرم می کند و به شکل دلخواه خود در می آورد.
عشق استاد و معلم است دل را به قالب می زند، صفا می بخشد، به او صفاتی می دهد که در سلوک طریق اعلی لازم دارد.